Kamu Kurumları

Dış Ticarete Hizmet Veren Önemli Kamu Kurumları

“Devlet Plânlama Teşkilatı”; ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasını hızlandırmak için 30 Eylül 1960 tarihinde kurulmuştur. “Planlı Ekonomi” döneminin merkezindeki kurum konumunda olmuştur. Beş Yıllık Kalkınma Planları (ve “Yatırım Planları”) ve bunların uygulanmasına ilişkin “Yıllık Programlar” hazırlayarak, özellikle 60’lı ve 70’li yılların en önemli idari figürü olmuştur. 2011 yılında yapılan idari reformla “Kalkınma Bakanlığı”na dönüştürülmüştür.

“Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı”; dış ticaretin ve ekonomik ilişkilerin önem kazanmaya başlamasıyla 1971 yılının ilk aylarında, o zamanki Ticaret Bakanlığı’nın dış ticaretle ilgili birimlerinden oluşturularak kurulmuş, aynı yılın son aylarında eski yapısına, Ticaret Bakanlığı’na dönüştürülmüştür.

“Dış Ticaret Müsteşarlığı”; 1983 Aralık ayında, 1. Özal Hükümeti tarafından kurulan Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın 1994 yılında “Dış Ticaret Müsteşarlığı” ve “Hazine Müsteşarlığı” olarak iki ayrı müsteşarlığa bölünmesiyle vücut bulmuştur.

“Ekonomi Bakanlığı”, Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndaki tüm birimlere ek olarak Hazine Müsteşarlığı’ndan Yabancı Sermaye ve Yatırım Teşvikleri ile ilgili genel müdürlüklerin katılmasıyla, 2011 idari reformunda kurulmuştur.

“Gümrük ve Ticaret Bakanlığı”, dış ticaretle ilgili kurumlarla birlikte en sık “kimlik” değiştiren kamu kurumlarındandır. Gümrük Bakanlığı, Maliye ve Gümrük Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı gibi isimlerden sonra 2011 idari reformunda, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın “ticaret” ile ilgili genel müdürlüklerinin (iç ticaretle ilgili birimler) Gümrük Müsteşarlığı birimleriyle birleştirilmesi suretiyle kurulmuştur.

“Hazine Genel Müdürlüğü ve Milletlerarası İktisadi İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreterliği (HAZMİİT)”, 1960 yılını takip eden “yeniden yapılanma” sürecinde, Maliye Bakanlığı bünyesinde kurulmuştur (6 Temmuz 1960 tarih ve 13 sayılı Geçici Kanun). Bu, adı oldukça uzun olan birim, 1983 yılı Aralık ayında yapılan kamu reformu çerçevesinde kurulan Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın “Hazine” kesimini oluşturmuştur.

“Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı”; 1. Özal Hükümeti’nin, 1983 Aralık ayında yaptığı kapsamlı kamu reformunun en önemli ayaklarından birini oluşturmuştur. “O” tarihten önce, Maliye Bakanlığı bünyesindeki “HAZMİİT” ile Ticaret Bakanlığı bünyesindeki “Dış Ticaret Genel Sekreterliği” ve bağlı genel müdürlüklerin bir çatı altında toplanması ile vücut bulmuştur.

“Heyet-i İcraiye” (10 Mayıs 1920): Büyük Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920 tarihinde kurulmasından 17 gün sonra, 11 üyeden oluşan Bakanlar Kurulu’nun, “İhracat bila kaydü şart serbesttir” şeklindeki 4 sayılı Kararnamesi yürürlüğe konulmuştur. Kararnamede imzası bulunan, başta büyük insan Mustafa Kemal (kararnamedeki imzası Büyük Millet Meclisi Reisi unvanıyladır) ve bu kararnameye imza koyan arkadaşlarına borcumuz büyüktür. Ruhları şad olsun.

“İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME)”, 1960 yılında kurulmuştur. 2011 yılında yapılan “kamu reformu” çerçevesinde lağvedilerek, tüm personeli ile birlikte Ekonomi Bakanlığı bünyesine alınmıştır. Bu suretle, son derece doyurucu içerikli alıcı piyasa raporları başta olmak üzere, ihracatçılarımıza yarım asırdan fazla kesintisiz hizmet sunan bir kurum yok edilmiş ve bu şekilde işlevsiz hale getirilmiştir.

“İktisat ve Ticaret Vekâleti (Bakanlığı)”; Cumhurbaşkanlığının 16 Ocak 1949 tarihli onayı ile “Ticaret Vekâleti ” ile “Ekonomi Vekâleti”nin birleştirilmesi suretiyle kurulmuş, 1957 yılında bu iki bakanlık yeniden müstakil hale gelmiştir.

“İktisat Vekâleti”, 23 Nisan 1920’yi takip eden ilk hükümetten (Heyet-i İcraiye) başlayarak 1940’ların ilk yarısına kadar bu adla, takiben “Ekonomi Bakanlığı” adı altında yapılanmıştır. Daha sonra ülkemizin 3. Cumhurbaşkanı olacak Celâl Bayar, dış ticaret işleri de bu Bakanlığın bünyesinde iken 1920’lerde ve 1930’larda iki defa İktisat Vekili olarak görev yapmıştıur.

“Maliye Bakanlığı”, Türkiye Cumhuriyeti’nin temel kurumlarındandır. Yapısal değişikliğe en az uğrayan bakanlıklardandır. 1980’li yıllarda bir dönem “Maliye ve Gümrük Bakanlığı” adını aldıysa da, bunun dışında sürekli olarak “maliye” adını korumuştur. Dış ticaretle ilgili akçalı işlerin (dahilde işleme; vergi, resim, harç istisnaları gibi) mevzuat düzenlemeleri öncelikle Maliye Bakanlığı tarafından yapılmakta, uygulama düzenlemeleri ve uygulama da bilahare Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

“Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu”, başta “İhracatta Devlet yardımları” olmak üzere, ihracat teşvikleri ile ilgili çerçeve kararları almakta, uygulamayı ise Ekonomi Bakanlığı, yayımladığı Tebliğ ve Uygulama Esasları ile yürütmektedir. Kurul Sekretaryası görevini Kalkınma Bakanlığı yapmaktadır. Kurulun başkanı da Kalkınma Bakanı’dır.

“Sümerbank” ve “Etibank”, Büyük Önder Atatürk’ün, arkadaşlarıyla birlikte 1930’lu yıllarda ülke ekonomisine kazandırdığı ve mükemmel bir ekonomi, sanayi, üretim ve ticaret okulu görevi üstlenen bu iki kurum, Türk iş yaşamına kazandırdığı önemli kişiliklerle 20. yüzyıl ekonomi yaşamımıza damgasını vurmuş, özelleştirme ile de yaşamları nihayet bulmuştur.

“Tarım Kredi Kooperatifleri”, 1863 tarihinde kurulan “Memleket Sandıkları” yapılanmasının devamı olarak kabul edilmektedir. Bugünkü adı ve yapısına ise,  Büyük Atatürk’ün inisiyatifiyle 1930’lu yıllardaki ekonomi alanındaki pek çok kurumsal düzenleme gibi 1935 yılında çıkarılan 2836 sayılı “Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu” ile kavuşmuştur. Tarıma ve çiftçiye verilen önemin çok dikkat çekici ve işlevsel kurumlarının başında gelir.

“Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri (TSKB)”,  Fiskobirlik, Tariş, Çukobirlik, Antbirlik” gibi bir dönem ülkemiz üretim ve ihracatında kilit rol oynamışlardır. TSKB’lerin temeli de, aynen diğer köklü iktisadi devlet kuruluşları gibi 1930’lu yıllarda büyük Atatürk tarafından atılmıştır. Üniversitelerin ilgili bölümlerinde mezuniyet tezi ve hatta yüksek lisans tezi olabilecek kurumsal yapılardır.

“Ticaret Bakanlığı”, dış ticaret işlerini en uzun süreyle bünyesinde barındıran Bakanlık olmuştur. 1970’lerden önce, bu bakanlık içinde  “Dış Ticaret Dairesi”, “Dış Ticaret Reisliği” gibi isimlerle örgütlenen dış ticaret, 1970’lerde, yine aynı Bakanlık içinde “Dış Ticaret Genel Sekreterliği” şeklinde formatlanmıştır. Dış ticaret işleri bu Bakanlıktan 1983 Aralık kamu reformunda alınmış ve Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’na devredilmiştir.

“Türk Eximbank”, 1980 yılında ülkemizdeki liberal ekonomi döneminin başlamasını takiben, 1987 yılında, “Devlet Yatırım Bankası”nın yapısal değişikliği ile kurulmuştur. Gelişmiş ülke “Eximleri”ne göre yaklaşık 70 yıllık bir gecikmeyle kurulmuş olmasına rağmen, bugün geldiği noktada, ihracat kredileri ve ihracat kredi sigortası ile diğer ürünleri açısından, ihracatçılarımızın “Sığınma Limanı”dır.