Enerji ürünleri ithalatına ödenen ödenen fatura tarihi zirvesine çıktı. İlk on ayda petrol, gaz gibi enerji ürünleri ithalatına ödenen fatura yüzde 118,4 artışla 80,5 milyar dolara ulaştı. son bir yılda enerji ithalatına ödenen fatura 94,2 milyar dolara, bu alanda oluşan açık 79,8 milyar dolar oldu. İthal enerji faturasının tarihi yüksek düzeylere İthal enerjinin faturası: 80,5 milyar dolar çıkmasında, Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla emtia fiyatlarında yükselişin hızlanması ve Türkiye ekonomisindeki büyüme ivmesi ile enerji talebinin artması etkili oldu.
Orta Vadeli Program kapsamında dış ticarete ilişkin projeksiyonlar, enerji ithalat faturasının gelecek yıl ise önemli oranda düşeceğini öngörüyor. Bu yılın ortalamasında 102 dolar düzeyinde gerçekleşmesi beklenen ham petrol varil fiyatının 2023 ortalamasında 88 dolara düşeceği bekleniyor. Bununla bağlantılı olarak 2022’nin tümünde 103,5 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilen enerji ithalatının da gelecek yıl 85 milyar dolarla, toplam ithalatın yüzde 25’i düzeyine düşeceği öngörülüyor.
Bu yıl hızla büyüyen dış ticaret açığında, küresel gelişmelere bağlı olarak iki yıldır dünyada fiyatların yüksek düzeylerde seyrettiği enerji ürünleri ithalatına ödenen faturanın tarihi zirveye çıkmasının etkili olduğu belirlendi.
Türkiye’nin dışa bağımlı olduğu ve cari açığındaki büyümede önemli payı bulunan enerji ürünleri ithalatına ödenen fatura, bir yandan dünya petrol ve gaz fiyatları yüksek düzeyini sürdürürken, aynı zamanda ulusal ekonomide büyüme ivmesinin artması paralelinde ortaya çıkan enerji talebinin etkisiyle, geçen yıla göre hızlı bir büyüme gösterdi. 2022 yılında Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla birlikte emtia fiyatlarındaki yükseliş hızlandı, petrol ve özellikle doğal gaz kaynaklı olarak enerji ithalatına ödenen fatura, tarihi yüksek düzeylere çıktı.
On ayda 80,5 milyar dolar
TÜİK veri setinden yapılan hesaplamaya göre, yılın ilk on ayında petrol, gaz gibi enerji ürünlerinin ithalatına ödenen fatura yüzde 118,4 artış göstererek 80,5 milyar dolara ulaşırken, enerji dışındaki ürünlerde toplam ithalat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 52’lik bir artışla 220 milyar dolar oldu. Geçen yıl aynı dönemde enerji ürünler ithalatına ödenen fatura 36,8 milyar dolar olmuştu. Bu yıl özellikle enerji faturasındaki rekor büyümenin etkisiyle toplam ithalat Ocak-Ekim döneminde, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 39,4 büyüyerek 300,4 milyar dolar oldu. Toplam ithalat faturasının yüzde 38’i enerjiye ödenirken, toplam ihracattan elde edilen 209,4 milyar dolarlık döviz gelirinin yüzde 38,4’ü enerji ithalatına gitti.
Petrol ve gaza ödenen döviz
On aylık enerji ithalatının 55,1 milyar dolarla büyük bölümünü, “gizli veri” kapsamındaki ham petrol, doğalgaz ve diğer ürünler oluşturuyor. BOTAŞ’ın talebi üzerine TÜİK, petrol ve doğal gaz ithalatını “gizli veri” kapsamına almıştı. TÜİK, bazı istatistiklerin açıklanmasında, mevzuat gereği “gizli veri” kriterine uyuyor. Bireysel verinin toplulaştırılması ile oluşturulan veri tablosunun herhangi bir hücresindeki, diğer deyişle bir fasıldaki istatistiki birim (ithalatçı) sayısının 3’ten az olması veya birim sayısı üç ve daha fazla olduğu halde bir veya iki istatistiki birimin hâkim konumda olması durumunda ilgili hücredeki veri “gizli” kabul ediliyor. Bu kapsamdaki enerji ithalatı, ilk on ayda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 134,6 gösterdi. Gizli veri dışındaki enerji ithalatının 18,3 milyar dolarını kok kömürü ve rafine petrol ürünleri, 6,8 milyar dolarını kömür ve linyit, 273 milyon dolarını da elektrik enerjisi ithal edildi.
Dış ticaret açığının dörtte üçü enerjiden
Aynı dönemde gerçekleştirilen 12,7 milyar dolarlık enerji ihracatından indirgendiğinde, on aylık net enerji ithalatı 67,8 milyar dolar olarak gerçekleşti. Başka deyişle on ayda Türkiye’nin enerji dış ticaretinde bu tutarda bir açık oluştu. Söz konusu açık, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 120 oranında bir büyüme kaydetti.
Türkiye’nin ilk on ayda 91 milyar dolara ulaşan toplam dış ticaret açığının yüzde 74,4’ünü enerjide oluşan bu açık oluşturdu.
İlk on ayda 38,2 milyar ve Ekim sonu itibariyle 43,5 milyar dolara ulaşan cari işlemler açığındaki büyüme de büyük oranda dış ticaret açığındaki enerji ürünleri kaynaklı yaşanan bu artıştan kaynaklanıyor. Son bir yıldaki ithalatı 94 milyar dolar Enerji ithalatına ödenen fatura, Ekim 2022 sonu itibariyle son bir yılda ise 64,9 milyar doları gizli veri kapsamındaki petrol ve gaz olmak üzere toplam 94,2 milyar dolara ulaştı. Aynı dönemde enerji ürünlerindeki 14,5 milyar dolarlık ihracat düşülünce, net enerji dış alımı 79,8 milyar dolar oldu. Yıllıklandırılmış tutarlara göre son bir yıldaki net enerji ithalatı, Ekim 2021 sonu itibariyle önceki bir yıldaki tutara göre yüzde 126,2 artış gösterdi. Son bir yıldaki enerji ithalatı toplam ithalatın yüzde 26,4’ünü, bu ürünlerin dış ticaretinde verilen açık, aynı dönemdeki toplam dış ticaret açığının yüzde 77,2’sini oluşturdu.
Tarihi yüksek düzey
Küresel ve ulusal ekonomideki dinamiklere göre yıllara itibariyle iniş çıkışlı bir seyir izleyen enerji ithalatının 2022 yılı faturası şu ana kadarki en yüksek düzeyi oluşturuyor. Son on yıla bakıldığında 2013’te 60 milyar dolara yaklaşan bu tutarın, izleyen dönemde küçülerek 2016’da 27,4 milyar dolara indiği, 2017-2019 döneminde 30-40 milyar dolar bandında seyrettiği, 2020’de tekrar 28,9 milyar dolara gerilediği görülüyor.
Son iki yıldır tekrar büyüyen ithal enerji faturasının 2021’in tümünde 50,6 milyar, bu yılın ilk on ayında 80,5 milyar ve Ekim sonu itibariyle yıllıklandırmış tutara göre de 94,2 milyar dolar olduğu dikkati çekiyor.
Fatura neden büyüdü?
İthal enerji faturasında bu yıl ivme kazanan büyümede, riskleri azalmakla birlikte Covid-19 pandemisi, küresel gerilimler, resesyon eğilimi ve özellikle Rusya-Ukrayna savaşı gibi faktörlerin etkisiyle petrol ve gaz fiyatları yükseldiği düzeyleri büyük ölçüde korurken, Türkiye ekonomisinde yaşanan büyüme ivmesi de etkili oldu. Türkiye, 2020’nin ikinci çeyreğindeki yüzde 10,3’lük küçülmenin ardından, izleyen 9 çeyrekte kesintisiz büyüme süreci yaşadı. 2021 yılının tümünde yüzde 11,4 olan büyüme oranı, bu yıl ilk çeyrekte yüzde 7,5, ikinci çeyrekte yüzde 7,7 düzeyinde gerçekleşirken, üçüncü çeyrekte yüzde 3,9’le hız kesti. Sanayide, özellikle bu yıl ilk iki çeyrekte kaydedilen büyüme, çarkların hızlanmasına bağlı olarak enerji talebinde artışa yol açtı. Ancak ilk çeyrekte yüzde 8,2, ikinci çeyrekte yüzde 7,9 olan imalat sanayi büyüme oranı üçüncü çeyrekte yüzde 0,3’te kaldı.
Öte yandan; 2021 sonlarında 80 doların altında bulunan ve yıl ortalamasında 70,7 dolar olarak gerçekleşen ham petrol fiyatları, 2022 ilk çeyrekte 100 doları, Mayıs’ta 115 doları aştı. Son aylarda düşüşe geçen ham petrol varil fiyatı, halen 80 dolar sınırında bulunuyor.
2023’te küçülecek
Orta Vadeli Program kapsamında dış ticarete ilişkin projeksiyonlar, enerji ithalat faturasının gelecek yıl önemli oranda düşeceğini öngörüyor. Bu yılın ortalamasında 102 dolar düzeyinde gerçekleşmesi beklenen ham petrol varil fiyatının 2023 ortalamasında 88 dolara düşeceği bekleniyor. Bununla bağlantılı olarak 2022’nin tümünde 103,5 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilen enerji ithalatının da gelecek yıl 85 milyar dolarla, toplam ithalatın yüzde 25’i düzeyine düşeceği öngörülüyor.
Bu yılın tümünde 47,3 milyar dolar düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilen cari işlemler açığının 2023’te 22 milyar dolara düşmesi beklenirken, Türkiye ekonomisinde 2023 için öngörülen gayri safi yurt içi hasıla büyüme oranı ise yüzde 5.
Yerli gaz ne zaman?
Öte yandan Türkiye’nin enerjide dışa bağımlılığını azaltmak için sondaj, nükleer güç ve yenilenebilir enerji alanlarında çalışmalarına hız veriyor.
Doğal gazda Rusya, Azerbaycan ve İran’dan yaptığı ithalata bağımlı olan Türkiye’nin, Fatih sondaj gemisince Karadeniz’de keşfedilen rezervlerden çıkarılacak doğal gazı 2023’ün ilk yarısında kullanmaya başlanması planlanıyor. Sakarya Gaz Sahası’nda bulunan 540 milyar metreküplük doğal gazın Türkiye’deki hanelerin 30 yıllık ihtiyacını karşılamaya yeteceği belirtiliyor. Türkiye’nin yıllık doğal gaz tüketimi 55-60 milyar metreküp düzeyinde bulunuyor.
80,5 milyar dolar
İlk on ayda petrol, gaz gibi enerji ürünleri ithalatına ödenen fatura yüzde 118,4 artışla 80,5 milyar dolara ulaştı.
91 milyar dolar
Türkiye’nin ilk on ayda 91 milyar dolara ulaşan toplam dış ticaret açığının yüzde 74,4’ü, geçen yıla göre yüzde 120 büyüyen net enerji ithalatından kaynaklandı.
79,8 milyar dolar
Ekim 2022 sonu itibariyle son bir yılda enerji ithalatına ödenen fatura 94,2 milyar dolara, bu alanda oluşan açık 79,8 milyar dolara ulaştı.
103,5 milyar dolar
Bu yılın tümünde 103,5 milyar dolara ulaşacağı beklenen enerji ithalatının, petrol fiyatlarında düşüşle 2023’te 85 milyar dolara gerileyeceği öngörülüyor.
Naki BAKIR
