Semerkant’ta gerçekleşen Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Liderler Zirvesi, Rus ve Çinli şirketlerin ABD’nin kritik mikroçip ithalatına getirdiği yasaklardan kaçınmak için bir arayışa girdiği, ABD’nin ise F-35 savaş uçaklarında kullandığı Çin çeliği konusunda endişelerinin olduğu bir döneme denk geldi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarına göre Türkiye’nin de tam üyelik hedeflediği örgüt ve Semerkant’taki zirve Batılı uzmanlar tarafından küreselleşmede bir dönüm noktası olarak da değerlendiriliyor.
Bu isimlerden biri de uluslararası ilişkiler, küreselleşme, ihtilaflar ve diğer küresel sorunlar hakkında Reuters için yazılar kaleme alan ve düşünce kuruluşu Project for Study of 21st Century kurucusu ve direktörü Peter Apps. Apps, Reuters için kaleme aldığı makalesinde “Mikroçipler, çelik ve (Semerkant) zirve yeni bir küreselleşme çağına işaret ediyor” ifadelerini başlığa taşıyarak, İran’ın tam üyelik başvurusu yaptığı zirvenin aslında küreselleşme için de önemli bir dönüm noktası olduğu değerlendirmesini yapıyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Özbekistan’da yüz yüze görüşmesinin önemine de vurgu yapılan makalede Apps “Pandemiden sonra iki ülkenin lideri ilk kez yüz yüze görüşürken, Rus ve Çinli şirketler ABD’nin önemli mikroçip ithalatlarına getirdiği yasaktan kaçınmak için dünyanın diğer bölgelerinde çözüm arıyor, ABD ise F-35 savaş uçaklarında kullandığı Çin çeliği konusunda endişeli” ifadelerini kullandı.
Yakın bir tarihe kadar tedarik zincirlerinin çok sorgulanmadığı bir dünyada Apps’e göre 2020’de COVID-19 pandemisi başladığından bu yana Ukrayna Savaşı ve Tayvan gibi ihtilaflarla küreselleşme hiç olmadığı kadar düşüşe geçmiş durumda. Bu da yeni zorluklar getiriyor. Moskova ve Pekin’in Washington’la yaşadığı restleşmelerin sonuçları hala büyümekte ve birçok sektöre yayılmış durumda. Apps, makalesinin devamında Doğu-Batı eksenindeki küreselleşmenin tersi eğilimlere değiniyor ve özetle şunları söylüyor:
“Mikroçipte karşılıklı bağımlılıklar var”
“Avrupa kendini Rus gazından bağımsızlaştırmaya çalışıyor. Ukrayna ve Batılı müttefikleri Rusya’ya uzun menzilli füzeler için ihtiyacı olan Batı veya Tayvan yapımı çiplerin satışını engelliyor, Çinli ve ABD’li şirketler de benzer şekilde bir diğerinde bulunan ürüne erişim olmadan da nasıl ayakta kalabileceğinin yollarını arıyor.”
“İngiliz savunma ve güvenlik kuruluşu Royal United Services Institute (RUSI) tarafından yayımlanan bir rapor, Rusya’nın askeri teçhizatının Batı’nın ve Tayvan’ın mikroçiplerine yüksek bir bağımlılığı olmaya devam ettiğini gösteriyor. Şu anda bu mikroçiplerin Rusya’ya ihracatı kısıtlanmış durumda. Son yıllardaki teknolojik atılımlarında da Çin’in ABD’den ve Tayvan’dan gelen mikroçiplere ve diğer yüksek teknolojili parçalara hala ağır bir bağımlılığı var ve iki ülke de Çinli şirketlere tedariği kısıtlamış durumda, kısıtlamaların daha da artması bekleniyor. Bu ay başında ABD’li çip üreticisi Nvidia ABD’li yetkililerin kendilerine Çin’e yapay zekada kullanılan en iyi iki çipin ihracını, askeri amaçlarla kullanılabileceği gerekçesiyle durdurmaları talimatı verdiğini duyurdu.”
“Pentagon F-35’te Çin metallerine bağımlı olduğunu fark etti”
“Pentagon’un şimdiye kadar hizmete alınan her bir 835 F-35’te yasaklamış olduğu Çin alaşımından kullanıldığını farketmesi, böyle derinlemesine birbirine bağlı küresel bir ekonomide tedarik zincirlerini bölmenin sorunlardan kaçınılacağı anlamına gelmediğini gösteriyor. ABD’li yetkililerin F-35’ler için Çin alaşımına istisna getirilmesi için çabaladığı belirtiliyor ve bu yetkililer söz konusu malzemenin – magnetin bir parçası – uçağın güvenliğini ihlal etmeyeceğini bildiriyor. Fakat Washington da son yıllarda hem teknolojik bileşenlerini hem de hammaddede kaynaklarını çeşitlendirme üzerinde çalışıyor.”
ABD, Meksika’nın çip ve elektrikli araç sektörünü destekleyecek
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ve Ticaret Bakanı Gina Raimondo’nun Meksika ziyaretine dikkat çeken Peter Apps, iki bakanın “ABD’nin Çin ve Tayvan’dan gelen ürünlere bağımlılığını azaltmak için Meksika’nın kendi çip sektörü ve elektrikli araç sektörünün büyümesine yardımcı olma taahhüdü verdiğini” aktarıyor. Çipte Çin ve Tayvan’a olan bağımlılık başta otomotiv, elektronik ve beyaz eşya olmak üzere birçok sektörde güçlü talebe rağmen arz yanlı büyük bir darboğaza neden olmuştu.
Hindistan, Türkiye ve Meksika’nın Doğu-Batı arasında ‘tarafsız’ çizgisi
“Zirveye katılan Hindistan da Rusya-Çin ekseni ve Batı arasında kendini tarafsız ve merkezi bir konumda gören ve sayıları giderek artan bir grubun önemli üyeleri arasında. Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin zirvedeki varlığı Batı’nın Rusya’yı dünyanın geri kalanından izole etme çabalarının başarısının sınırlı kaldığının önemli bir hatırlatıcısı. Hint şirketler savaşa rağmen Rus enerji şirketlerinden alım yapmaya ve bu şirketlere yatırım yapmaya devam ediyor. 2020’de Himalaya sınırındaki çatışma sonrasında kendini Delhi ve Pekin arasındaki muhatap olarak konumlandıran Kremlin, burada da bir fayda sağladı. Hindistan’ın Modi’si ve Türkiye’nin Recep Tayyip Erdoğan’ının yanı sıra Meksika Devlet Başkanı Andrés Manuel López Obrador da Doğu ile Batı arasında ‘tarafsız’ bir tutum izleyerek zirvede bulunan liderlerdendi.”
