Faiz en basit ifade ile paranın vadesine göre aldığı değer olarak tanımlanabilir. Bir tüccar bir malı satarken maliyet fiyatının üzerine belli oranda kar koyarak sattığı gibi, paranın da ihtiyaç sahibine verilirken geri ödeme süresine göre bir oranı vardır ve aradaki fark FAİZ olarak tahsil edilir. Belirlenen oran ise faiz oranıdır. Başka bir ifade ile borç verilen para geri ödenirken daha fazla tahsil edilecektir.
Faiz, paranın miktarı ve ödeme süresine göre değişkenlik gösterir. Bir anlamda faiz, borç verilen paranın kira bedelidir.
Ekonomi hayatımızda faiz kelimesini çok yoğun bir şekilde duyarız ve tartışırız. Çünkü hayatımızın bir parçası haline gelmiştir. Ekonomide kullanılan faiz çeşitleri;
*Politika faizi: Bankalar ihtiyaçları olduğu müddetçe T.C. Merkez bankasından borç para alırlar. Bunun süresi genellikle haftalıktır. Merkez bankasına bu alım sonucu ödenen bedel Nominal faizdir.
*Nominal faiz: Bankalar Merkez bankasından aldıkları veya mevduatlarında bulunan paraları ihtiyaç sahiplerine belli kriterler karşılığı dağıtırlar. İşte bu para dağıtımında uyguladıkları Nominal Faizdir. Genelde politika faizinin biraz üzerindedir.
*Temerrüt faizi: Borcunu ödemeyen bir kimseye uygulanan faiz oranıdır. Ödenmeme sebebi bu kararda önem taşımaz.
*Gecikme faizi: Zamanında tahsil edilemeyen alacağa uygulanan faizdir. Burada alacaklının zamanında tahsilat yapamadığı konusu hakimdir.
*Yasal faiz: Ödenmeyen borç için yasalar gereği uygulanan faizdir. Genel olarak piyasa faizinden daha yüksek oranlıdır.
*Mevduat faizi: Bankaların tasarruf sahiplerine yatırılan paranın karşılığı olarak ödedikleri orandır. Genel olarak piyasa faizi veya karşılıklı yapılan pazarlıkla belirlenir. Mevduat faizi vadeli yapılan hesaplar için geçerlidir.
*Kredi faizi: Bankalar topladıkları parayı ihtiyaç sahiplerine verirken uyguladıkları faiz çeşididir. Krediler günümüzde çok kullanılmakta ve çeşitli isimleri bulunmaktadır. Kurumsal krediler, bireysel krediler, tüketici kredileri bunlardan bazılarıdır. Tüketici kredileri ise konut kredisi, taşıt kredisi, ihtiyaç kredisi, tatil kredisi şeklindedir ve bunlara uygulanan faiz oranları hepsinde farklılık göstermektedir. Tüketici kredilerinin en çok kullanılanı ise günümüzde kredi kartlarıdır.
*Tahvil faizi: Devlet bazı dönemlerde piyasadan para toplamak için 3-5-10 yıl vadeli tahvil çıkarır ve bunları halka satar. İşte bu tahvil sahiplerine ödenen faize tahvil faizi denir.
*LİBOR: (Landon Inter Bank Offered Rate) üye bankaların katılımıyla belirlenen Londra para piyasalarındaki bankalar arası borç verme faiz oranıdır. ICE Benchmark Administration (IBA) tarafından yayınlanır. Dünyada faiz oranını belirlemek için en yaygın olarak kullanılan oranlardan biridir.
*Reeskont faizi: Reeskont bankalarca iskonto edilmiş bir senedin merkez bankasınca iskonto edilmesine denir. Uygulana faiz ise reeskont faizidir.
Teoride uygulanan faiz çeşitleri
*Basit faiz: Borç verilen paranın vadesine ve miktarına bağlı olarak uygulanan ve basit usulde hesaplanan faizdir. Örneğin 300 TL’nin aylık faizi %10 ise üç aylık faizi %30 olacaktır.
*Bileşik faiz: Her ay anaparanın getirisi de dikkate alınarak hesaplanan orandır. Aylık %10 faizle 3 ay vade ile verilen paranın değeri şu şekilde hesaplanır,
1.ay:300x%10=330 TL
2.ay:330x%10=363 TL
3.ay:363x%10=399,30 TL olacaktır.
Bir ekonomide faiz oranları konjonktür el değişimlere göre farklılık gösterir. Enflasyon, döviz kurları, para arzındaki değişimler, para talebindeki değişimleri kamu iç borçlanmaları, ülkede uygulanan para politikaları faiz oranlarının belirlenmesinde etkendir.
Saygılarımla
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
