İhracat ve ithalat birim değer endeksleri, ihracat ve ithalat fiyatlarının genel seyrini gösteren yüksek frekanslı (aylık) verilerdir ve bir ürünün birim değeri o ürünün toplam değerinin toplam miktarına bölünmesi sonucu hesaplanmaktadır. Bu değerler her ay TÜİK tarafından hesaplanarak kamuoyu ile paylaşılmaktadır.
Örneğin ayakkabı ihracatını düşünelim. Bir ayın çeşitli zaman periyotlarında;
*100 adet ihracat yapılmış, karşılığında 500 dolar alınmış
*150 adet ihracat yapılmış, karşılığında 650 dolar alınmış
*250 adet ihracat yapılmış, karşılığında 800 dolar tahsilat yapılmış olsun.
Toplamda 100+150+250=500 adet ayakkabı ihracatı gerçekleşmiş ve karşılığında 500+650+800=1950 dolar tahsil edilmiş olsun. Ayakkabının toplam değeri 1950 dolar/500 adet=3,9 dolar yapılan total ihracatın birim değeridir.
İhracat miktar endeksi ise sayıları tek bir mal veya hizmet veya belirli bir grup veya hizmet için miktarların zaman içinde değişmelerini incelemek amacıyla hesaplanan her bir zaman birimi (genel olarak her yıl) için tek bir sayı hesaplanmasını kapsayan bir zaman serisi özetleme yöntemidir.
Konuyu biraz daha açalım. Bir ülkede 300 adet ayakkabı üretim işletmesi ihracat yapıyorsa bu işletmelerin aylık olarak yaptıkları toplam ihracat gelirlerinin ihracat miktarına bölünmesi ile ihracat birim değeri; yapılan ihracatın dönemsel olarak adetlerin toplanmasıyla ise ihracat miktar endeksi elde edilir.
İhracat verileri ülkelerin kalkınmasına ait bilgilerin elde edilmesi, üretimin hacmi gibi bilgiler için oldukça önemlidir. Her ihracatçı işletme, ürününü en yüksek fiyata ve en çok ülkeye satmak ister. Ancak fiyatlama sistemi her ülkeye göre değişiklik göstermesi oldukça zordur. Çünkü globalleşen dünyada özellikle fiyat ve kalite bilgilerin saklanması oldukça zordur. Gelişen teknolojinin yardımıyla ve yapılacak araştırmalar sonucu bu bilgilere ulaşmak mümkündür. Yüksek fiyatla ihracat yapmak hem işletme hem de ülkenin yararına olacağı kesindir. İşletme karının artması, ülkeye daha çok döviz girdisi sağlaması gibi olumlu etkileri olacaktır. Ancak bu, her ortamda, her platformda oldukça zordur.
İthalat birim ve miktar endeksleri de aynı yöntemle hesaplanır. İthalatın en ucuz maliyetle, en az miktar yapılması ülke için olumlu bir gelişmedir.
İhracat, ithalat birim endeksleri ve ihracat, ithalat miktar endeksleri her ay TÜİK tarafından yayınlanmaktadır. Kasım ayı verileri geçtiğimiz günlerde yayınlandı. Buna göre;
İhracat birim değer endeksi %0,2 arttı
İhracat birim değer endeksi Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %0,2 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre gıda, içecek ve tütünde %1,0 arttı, ham maddelerde (yakıt hariç) %5,9 azaldı, yakıtlarda %19,0 azaldı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %1,7 arttı.
İhracat miktar endeksi %5,0 arttı
İhracat miktar endeksi Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %5,0 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre gıda, içecek ve tütünde %6,1 arttı, ham maddelerde (yakıt hariç) %4,1 azaldı, yakıtlarda %52,6 arttı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %1,3 azaldı.
İthalat birim değer endeksi %7,8 azaldı
İthalat birim değer endeksi Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %7,8 azaldı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde %6,2 azaldı, yakıtlarda %27,8 azaldı, ham maddelerde (yakıt hariç) %12,2 azaldı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %2,3 azaldı.
İthalat miktar endeksi %2,3 arttı
İthalat miktar endeksi Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %2,3 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde %3,9 azaldı, ham maddelerde (yakıt hariç) %0,2 azaldı, yakıtlarda %6,1 azaldı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %12,8 arttı.
STIC: Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ihracat miktar endeksi %0,5 azaldı
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ihracat miktar endeksi; 2023 Ekim ayında 152,5 iken 2023 Kasım ayında %0,5 oranında azalarak 151,7 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise ihracat miktar endeksi; 2022 yılı Kasım ayında 150,3 iken 2023 yılı Kasım ayında %5,0 oranında artarak 157,7 oldu.
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ithalat miktar endeksi %7,2 azaldı
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ithalat miktar endeksi; 2023 Ekim ayında 133,4 iken 2023 Kasım ayında %7,2 oranında azalarak 123,8 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise ithalat miktar endeksi; 2022 yılı Kasım ayında 119,0 iken 2023 yılı Kasım ayında %2,3 oranında artarak 121,7 oldu.
Dış ticaret haddi 2023 yılı Kasım ayında 86,3 olarak gerçekleşti
İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan ve 2022 yılı Kasım ayında 79,4 olarak elde edilmiş olan dış ticaret haddi, 6,9 puan artarak, 2023 yılı Kasım ayında 86,3 oldu.
Kaynak: TÜİK
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
