1-GİRİŞ

Yaklaşık yedi aydan bu yana devam eden ve ne zaman biteceği belli olmayan Rusya-Ukrayna savaşı Avrupa ülkeleri ekonomileri üzerinde olumsuz etkilere sebep olmaya devam ediyor. Savaşın ilk aylarında gündeme gelen tahıl krizi, Sn. Cumhurbaşkanımızın girişimleriyle açılan tahıl koridorunun faaliyetlerine başlamasıyla birlikte aşılmış oldu. Tahıl koridorunun açılmasıyla birlikte sadece bizde değil tüm dünya ülkelerinde tehlike sinyalleri verilen ve sık sık yazılı ve görsel basında yerini alan gıda krizi de gündemden çıktı.

2-DOĞALGAZ İTHALATIMIZ

Rusya ve Ukrayna ile dış ticaretimiz oldukça yüksek hacimlidir.2021 yılında bu iki ülkeden buğday ithalatımız 8,1 milyon tondur ve bu iki ülkeden tahıl ithalatımızın yaklaşık %80 oranındadır. Ayçiçek ithalatımız ise 11 milyon 700 bin ton civarındadır. Rusya’dan yaptığımız gıda ithalatının parasal değeri ise 4,3 milyar doları aşmış durumdadır.

Rusya ile ilişkilerimiz sadece gıda ürünleri ile sınırlı değildir. Doğalgaz ithalatımızın yarıdan fazlasını Rusya’dan gerçekleştirmekteyiz.2021 yılı verilerine göre doğalgaz ithalatımız aşağıdaki, şekilde gerçekleşmiştir;

*Rusya=2 milyar 2 milyon metreküp

*İran=888,3 milyon metreküp

*Azerbaycan=738 milyon metreküp

Ancak bu günlerde gündemi oldukça yoğun şekilde meşgul eden doğalgaz sorunu pek aşılabilecek görünmüyor. Avrupa ülkeleri Ukrayna’ya saldıran Rusya’nın gereksiz veya başka şekilde Ukrayna ‘ya saldırmasını kabul etmediler ve başta ABD olmak üzere Avrupa ülkeleri Rusya’ya karşı birtakım yaptırımlar uygulamaya başladılar. Bunlardan en belirgin olanı Rusya’nın para birimi olan Rus Rublesi ile uluslararası piyasalarda hiçbir şekilde kullanılmamasını uygulamaları sonucunda Rus Rublesinin önemli ölçüde değer kaybetmesiydi. Rusya devlet başkanı Wiladimir Putin ise bu atağa karşılık kendince önlem alarak milli parasının değerini korumayı başardı.

Ukrayna kendisinden daha güçlü ve büyük olan Rusya’ya karşı oldukça sert ve beklenmeyen bir direniş gösterdi ve direnişe devam etmektedir.

3-RUSYA’NIN DOĞALGAZ TUTUMU

Rusya’nın en büyük silahının doğalgaz rezervleri olduğu hepimiz tarafından bilinmektedir ve kendisine uygulanmaya çalışılan yaptırımlara karşı doğalgaz silahını kullanacağını beyan etmektedir. Gerçekçi bakmak gerekirse Rusya’ nın kendisine yapılan uygulamalara karşılık elindeki kozları kullanması son derece doğaldır. Bu arada belirtmemiz gerekir ki Rusya’nın Avrupa ülkelerine uygulayacağını doğalgaz krizinden biz etkilenmeyeceğiz. Başta Sn. Cumhurbaşkanımız olmak üzere hazine ve maliye bakanlığımızın açıklamalarına göre yeterli seviyede doğalgaz stoklarımız var ve sıkıntı söz konusu değildir.

4-AVRUPA ÜLKELERİNDE YAŞANACAK DOĞALGAZ SIKINTISININ ÜLKEMİZE ETKİLERİ

Ancak doğalgaz sıkıntısı bizi başka şekilde etkileyebilir. Avrupa ülkelerinde yaşanacak olan gaz sıkıntısı başta Hollanda gibi tarım ülkelerinde tarım sektörünü olumsuz etkileyecektir. Sebze ve meyvenin yetiştirildiği seralar, camekânlar Avrupa ülkelerinde doğalgaz ile ısıtılmaktadır ve sıkıntı olunca bu ülkeler tarım ürünleri ihtiyaçlarını ithal etmek yoluyla karşılayacaklardır. Türkiye olarak biz de onların tedarikçisi olacağımız için sebzenin büyük miktarı ihracat yapılacak ve sebze meyve kıtlığı olmasa da iç piyasamızda satılan ürün ihtiyacımızı karşılamayabilir. Dolayısıyla arz ve talep kanununa göre arz az olacağından çarşıda, pazarda fiyatlar yükselecektir hatta enflasyonun artmasına sebep olacaktır. Veya kaliteli ürünler ihracata gidecek bize de ikinci mal diye tabir edilen düşük kalite ürünler kalacaktır. Tüm bu anlatmaya çalıştığım gıda krizi kış aylarına rastladığı için özellikle dar ve orta gelirlilerin alım gücü daha da azalacak, hayat pahalılığı yükselecektir.

Konumuza dönecek olursak Avrupa ülkeleri Rusya’dan alacakları doğalgaz için tavan fiyat uygulaması konusunda ısrar ettiklerinden dolayı Wilademir Putin de buna karşı geldiği için ortaya bir doğalgaz krizi çıkmıştır. Bunun önüne geçmek, sıkıntıyı minimuma indirgemek için Avrupa ülkeleri artan fiyatlara karşı, belirli zamanlarda ışıkları kapatma, ısıları düşürme gibi çeşitli tasarruf önlemleri uygulamanın yanında hükümetler de vatandaşlarına enerji fiyatlarını sınırlama, vergi indirimi ve muhtaçlara yardım projelerini uygulamaktadır. Hatta doğalgaz fiyatlarının aşırı yüksek olması nedeniyle bazı ülkelerden kışı ülkemizde otellerde geçirmek üzere gelecekler de gündemdedir ve mantıklıdır. Çünkü onların asgari ücretleri ile burada en az bir ay tatili rahatça yapabilir ve ödeyeceği yüksek doğalgaz faturasından da tasarruf etmiş olacaktır.

Avrupa doğalgaz piyasalarında fiyatlar 1 yıl öncesine kıyasla 10 kattan fazla artarak tarihi zirve yaptı. Gaz fiyatlarındaki artış elektrik fiyatlarını da hızla yukarı tırmandırdı. Avrupa ülkelerinde toptan elektrik piyasalarında da fiyatlar 1 yıl öncesine kıyasla zaman zaman 8 kat artış gösterdi.

Hem Avrupa Birliği (AB) hem de üye ülkeler söz konusu enerji ürünlerindeki hızlı fiyat artışını aynı ölçüde tüketicilere yansıtmamak ve enerji arz güvenliğini sağlamak için çeşitli tedbirler hayata geçirmeye çabalıyor.

Doğalgaz fiyatlarının 10 kata kadar çıkması AB ülkelerinde üretime de zarar verebilir. Örneğin metal sektöründe faaliyet gösteren bir fabrika enerji giderlerinin bu denli yükselmesini kabul etmesi mümkün değildir. Çünkü uluslararası piyasalarda bağlantılı olduğu müşterilerine verilmiş taahhüdü olabilir. Bu durumda ya üretime bir süre ara verecek ya da üretim kısıtlamasına gidecektir.

5-AB ÖNLEMLERİ

AB, Rusya’dan doğalgaz akışının kesintiye uğraması ihtimaline karşı bir acil durum planı hazırladı. Plan kapsamında bütün üye ülkelerin gaz tüketimlerini yüzde 15 azaltmalarına karar verildi. Böylece, yılda yaklaşık 400 milyar metreküp gaz tüketen AB ülkelerinin yıllık 45 milyar metreküp civarında daha az gaz kullanması hedeflendi.

AB, üye ülkelerdeki yer altı doğalgaz depolarının kış aylarına kadar doldurulmasını zorunlu kılacak yasal düzenlemeler de hazırladı. Bu çerçevede, doğalgaz depolarının 1 Kasım’a kadar yüzde 80 doldurulması hedefi belirlendi.

Rusya’nın Avrupa’ya Kuzey Akım boru hattından doğalgaz sevkiyatını süresiz kesmesinin ardından AB üyesi ülkelerin enerji bakanları, hızla artan elektrik ve doğalgaz fiyatlarına karşı alınacak yeni tedbirleri belirlemek üzere bir araya geldi.

AB ülkeleri, AB Komisyonu’na derhal düşük maliyetli elektrik üreticilerinin gelirlerinin sınırlandırılmasını, fosil yakıt firmalarından katkı alınmasını, doğalgaza tavan fiyat uygulanmasını, elektrik talebinin düşürülmesini ve enerji şirketlerine likidite sağlanmasını içeren yasal düzenleme hazırlama görevi verdi.

Şimdi ülkelerin aldıkları önlemleri özetlemeye çalışalım.

ALMANYA

Almanya’da hükümet, artan enerji fiyatlarının vatandaşlara yansımasını azaltmak için toplamda 125 milyar Euroluk 3 farklı yardım paketi hazırladı.

*Önlemler kapsamında vatandaşların korunması için akaryakıt vergileri düşürüldü.

*Toplu taşımanın teşvik edilmesi için haziran-eylül döneminde aylık 9 Euro’ya tren, otobüs ve metroda geçerli sınırsız toplu taşıma bileti sunuldu.

*Kamu tarafı da enerji tasarruf önlemleri uygulamaya başladı. Kamu binalarının en fazla 19 santigrat dereceye kadar ısıtılması, kamu binaları ve anıtların yanı sıra reklam panolarının ışıklandırmasının kapatılmasına karar verildi. Yüzme havuzlarını ısıtmak yasaklandı.

*Geçmişte kapatılması planlanan bazı kömür santralleri yeniden faaliyete geçirildi. Kışın olası enerji sıkıntısına karşı daha önce kapanması öngörülen 2 nükleer santralin acil durum rezervi olarak beklemede tutulmasına karar verildi.

*Ayrıca yüksek doğalgaz ve elektrik faturalarını hafifletmek için fatura desteği sağlanması kararı alındı.

*Vatandaşlardan enerji tasarrufu yapmaları istendi.

*Elektrikte temel tüketim için fiyatların sabit tutulması, artan enerji faturalarının karşılanmasına yardımcı olmak için emeklilere tek seferlik 300 Euroluk, öğrenciler ve kursiyerler için de 200 Euro ödeme yapılması kararı alındı. Çalışanlara 300 Euro, ailelere de çocuk başına 100 Euro ilave destek verildi.

*Eski yapıların enerji verimli biçimde renovasyonu için ek bütçe ayrıldı.

*Almanya’da konut yardımı alan herkese ısıtma gideri olarak ekstra destek sağlanması karara başlandı.

*Alman hükümeti, yüksek faturalarla mücadele edenlerin endişelerini daha da hafifletmek için, ödeme yapamayan hiç kimsenin elektrik veya gaz bağlantısının kesilmeyeceğini garanti altına aldı.

*Enerji firmalarının beklenmedik ölçüde yüksek karlarının bir kısmının vergilendirilmesine karar verildi.

*Ülkede sınırsız toplu taşıma biletinin fiyatının yeniden belirlenerek devamına karar verildi.

Almanya’nın gelecek günlerde ek yardım önlemleri açıklaması bekleniyor.

FRANSA

*Doğal gaz fiyatlarının Ekim 2021 seviyesinde kalacak biçimde dondurulmasına karar verildi.

*Elektrik fiyat artışı yıl sonuna kadar yüzde 4’le sınırlandırıldı.

*Yoksul hanelere 100 Euro enerji ödemesi sağlandı.

*Enerji tüketiminin yüzde 10 azaltılmasına yönelik tasarruf programı hazırlandı.

*Kamu binalarında ısıtma dereceleri düşürüldü ve soğutma seviyesi sınırlandırıldı.

*İş yerlerinde klimaların en düşük 26 derecede, kaloriferlerin de en yüksek 19 derecede çalıştırılması kararlaştırıldı.

*Mağaza vitrinlerinin ışıkları gece 01.00’den sabah 06.00’ya kadar söndürülmesine karar verildi.

*Hane halklarının enerji tasarrufuna özendirilmesi için kamu spotları hazırlandı.

*Yoksullara akaryakıt yardımı yapıldı.

İNGİLTERE

*İngiltere’de, düşük gelirli haneler için otomatik ödemeli 400 sterlinlik enerji indirimi uygulandı.

*Kamu yardımı alan yoksullara 650 sterlinlik ödeme yapıldı.

*Emeklilere 300 Euro ek katkı sağlandı.

*İnşa edilmesi planlanan yeni nükleer santrale onay verildi.

*Kaya gazı çalışmalarına destek verileceği açıklandı.

*Bazı kömür santrallerinin faaliyet süresi uzatıldı.

*İngiltere’de artan enerji fiyatlarına karşın vatandaşların korunması için geçen hafta da yeni tedbirler açıklandı.

*Hane halkının enerji faturalarının toplamının yıllık en fazla 2 bin 500 sterlin olacak şekilde iki yıl boyunca sabit tutulması kararı alındı.

*Hanelere enerji faturaları için 400 sterlinlik ek yardım yapılacak.

*Kuzey Denizi’nde yeni doğalgaz ve petrol sahalarının işletilmesi için lisans verilecek.

İTALYA

*Hızla artan maliyetlerle mücadele için akaryakıt vergileri düşürüldü.

*Düşük gelirlilerin enerji faturalarına destek verildi ve yoksullara 200 Euro ödeme yapıldı.

*Güneş enerji yatırımlarına sübvansiyon sağlandı.

*Enerji firmalarının sözleşmeleri tek taraflı değiştirmeleri engellendi.

*Cezayir’le yeni doğal gaz tedarik anlaşmaları yapıldı.

*Ülkede, konutların ısısının 2 derece düşürülmesi, kamuda enerji tasarrufu ve sokak aydınlatmalarının azaltılmasını içeren yeni plan hazırlanıyor.

İSPANYA

*Kış aylarında termostat ısısı 19 dereceyle sınırlandırıldı.

*Mağaza vitrinlerindeki ışıklar ve kamu binalarındaki aydınlatmalar saat 22.00’den itibaren kapatıldı.

*Doğal gazda KDV’nin ekim ayından itibaren yüzde 21’den yüzde 5’e düşürülmesine karar verildi.

*Elektrik üretiminde kullanılan doğal gaza tavan fiyat getirildi.

*Vatandaşlardan ve işletmelerden enerji tasarrufunda bulunması istendi.

YUNANİSTAN

Yunanistan, enerji tüketimini kamu kuruluşlarında yüzde 10 azaltmak amacıyla bir dizi tasarruf önlemi açıkladı.

*Kamu binalarının sıcaklığının yazın 27, kışın 19 derecede tutulması, binaların kullanılmadığı zamanlarda ısıtma, soğutma ve aydınlatma sistemlerinin kapatılması tedbirleri alındı.

*Kurumları enerji tasarrufunda bilinçlendirecek özel birimler oluşturulmasına karar verildi.

*Vatandaşların enerji tasarrufu yapması için kampanya çalışmalarına başlandı.

MACARİSTAN

*Macaristan’da kamu binalarında ısıtma 18 dereceyle sınırlandırıldı.

*Akaryakıt fiyatları, piyasa fiyatlarının altında bir seviyede tutuldu.

*Kamu kurumlarında doğal gaz kullanımını yüzde 25 azaltma kararı alındı.

*Yakacak odun temin edilmesi için ağaç kesme düzenlemeleri gevşetildi.

BELÇİKA

*Yoksullara yönelik sosyal enerji tarifelerinin süresi uzatıldı.

*Evini kalorifer yakıtı ile ısıtanlara 225 Euro ve elektrik faturalarına katkı için abonelere 100 Euroluk katkı sağlandı.

*Benzin ve motorin üzerindeki özel tüketim vergileri düşürüldü.

*Elektrik ve doğal gazda yüzde 6’lık indirimli KDV ile kalorifer yakıtı desteği 2023 yılı mart ayı sonuna kadar uzatıldı.

*Isı pompası, güneş paneli veya ısı yalıtım malzemesi gibi ürünlerde KDV indirimi verildi.

*Kamu binalarında 19.00 ile 06.00 arasında aydınlatmalar kapatıldı.

*Isıtmanın en yüksek 19 dereceye ayarlanmasına karar verildi.

*Enerji krizinde aşırı kazanç elde eden şirketlere ek vergi uygulanması hazırlığı yapılıyor.

*2025 yılında kapatılması planlanan 2 nükleer santralin faaliyet süresi 10 yıl uzatılırken, bu kış kapatılması öngörülen 2 reaktörün faaliyetine devam etmesi kararlaştırıldı.

BULGARİSTAN

*Akaryakıt vergileri düşürüldü ve hanelerin elektrik ve doğal gaz faturalarındaki vergiler kaldırdı.

*Hanelerin elektrik faturalarının artışı da yüzde 3,4’le sınırlandırıldı.

6-SONUÇ=Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, G7 ve Avrupa Birliği’nin Rus petrol ve doğal gaz ürünlerine tavan fiyat uygulama planlarına tepki göstererek, “Eğer çıkarlarımıza aykırı olursa petrol, doğalgaz veya kömür, hiçbir şey göndermeyiz” dedi.

ZAFER ÖZCİVAN

Ekonomist