Franchising sistemi, globalleşen dünyada ekonomik gelişmelere paralel olarak tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hızla kullanılan sistemlerden biridir. Kısa tanımıyla uzun vadeli ve bir takım ön koşulların olduğu iş birliği anlaşmasıdır. Detaylı tanımı ise, imtiyaz sahibi bir işletmenin belirli bir hizmet veya ürünü, belirli bir süre dahilinde ve imtiyaz sahibi işletmenin kurallarına bağlı kalmak üzere, söz konusu faaliyetin organizasyonu ve yönetiminin başka bir işletmenin faaliyeti yürütmesi üzerine yapılan devamlı ve uzun süreli iş birliğidir.
Franchising işletmelerinin oluşabilmesi faaliyetin marka değeri ile doğru orantılıdır. Yani marka olmayan bir faaliyet için kimse yatırım yapmaz. Dolayısıyla toplum tarafından bilinmesi, tanınması gerek ve yeter koşuldur. Franchising, ilk kez Amerika’da başlamış ve bu sisteme dayalı olarak çalışan yaklaşık 60 iş alanı mevcuttur. Bu iş alanları arasında; bilgisayar, araç servis ürünleri, otomobil kiralama, giyim, iş araçları, ayakkabı, iş yardım servisleri, eğitim, kozmetik, yapı dekorasyon, lokanta, kuru temizleme, ev aletleri, fastfood, otelcilik ve sağlık ürünleri gibi sektörler bulunur.
Franchisör, bilgi birikimine, hizmete, ürüne ve bunlar hakkında tecrübeye sahip, başarılı bir ismi ve markası olan bunların dağıtımını yapan ve yapılan faaliyetin belli bir kısmını veren taraftır.
Franchisee, dolaylı veya doğrudan, malı belli bir bedel karşılığında Franchisor’un hizmet markasını veya ticari ismini, sistemini ve öteki fikri mülkiye haklarını kullanma zorunluluğunu, iki taraf arasında yapılan yazılı bir anlaşma kapsamı ve süresi dahilinde devamlı olarak alacağı teknik ve ticari destek ile üstlenir. Franchisee’nin Franchisor’a ödemiş olduğu bedel, marka, isim veya sistemi kullanma hakkı karşılığında verilen bir başlangıç ücretidir. Bu ücret, Franchisee Fee’den ve yıllık cirodan, anlaşmada daha önceden belirlenmiş oranlarda, yüzde şeklinde ödenen ücretlerden oluşmaktadır.
Franchising Türleri Nelerdir?
Uygulamaları bakımından Franchising sistemi iki grupta incelenebilir. Sistemin uygulandığı ülkelere göre uluslararası ve ulusal Franchising’den söz edebiliriz. Sunulan imkanlar açısından ise; marka ve ürün franchising’i ile işletme sistemi franchising’i şeklinde bir sınıflandırma yapmamız mümkündür.
Uluslararası ve Ulusal Franchising: Belli bir ülke sınırları dahilinde, franchising sözleşmesi bölgeler ya da şehirler arasında gerçekleşiyorsa Ulusal franchising, iki ülkenin arasında gerçekleşiyorsa Uluslararası franchising’den söz edebiliriz.
Marka ve Ürün Franchising’i: Bu franchising türü Amerika’da satıcı ve üretici arasında bağımsız bir satış ilişkisi olarak başlamıştır. Satıcı olan firma, bu ilişki çerçevesinde kendini üretici firmayla özdeşleştirmeye çalışır. Benzer görünümlerdeki bağımsız işletmelerde belirli ürünlerin pazarlanması sonucunda, üretici tarafla imaj birleşmesi sağlanır. Belirli bir ticari unvanın ya da markanın kullanılması, bu tür franchising’de esas olan şeydir. İmtiyazı veren firma, ayrıca karşı taraf üzerinde idare ve sevkte dahil olmak üzere, sürekli ve geniş çaplı bir denetleme hakkına sahiptir. Basit olan bazı mevzularda, franchise’nin alan kuruluş üretim safhasına da girmesi mümkündür. Kamyon ve otomobil satıcıları, alkolsüz içki üreticileri ve benzin istasyonları bu tür franchising’e örnek verilebilir.
İşletme Sistemi Franchising’i: İşletme franchising’inde franchisor ve franchisee arasında yalnızca marka, ürün ve servis alanlarında değil, işletme sistemi içerisinde bir bütün olarak üretim ve pazarlama ile ilgili diğer bütün faaliyetler de bulunur. Basit bir ifadeyle, işletme franchising’ini “akıl satmak” şeklinde tanımlamak mümkündür. Restoranlar, danışmanlık ve kiralama hizmetleri, oteller ve perakende satış mağazaları bu tür sınıflandırma içerisinde bulunur. İşletme sistemi franchising’inin gelişme hızı, son zamanlarda diğer franchising türlerine göre daha fazladır. İşletme sistemi franchising (Business Format Franchising) sözleşmesinde bulunan 4 temel faktör şunlardır;
Franchisor, elinde bulundurduğu bir markanın veya ismin kullanımı için Franchisee’ye izin verir.
Sözleşme süresince Franchisor, Franchisee’ye belirli hizmetlerde ve yardımda bulunur.
Franchisor’un franchisee üzerinde sözleşme boyunca devam edecek olan bir denetimi vardır.
Hizmete karşılık olan bedelin ödeme şekli yani Royalty’nin miktarı, periyodik ödemeler halinde belirlenir.
Franchisee Bakımından Franchising Sisteminin Faydaları Nelerdir?
Franchising sisteminde, daha önce tecrübe edilmiş, başarısı ispat edilmiş ve tanınmış bir markayla beraber, işletme sistemine ait olan prosedürleri ve teknikleri kullanmak mümkündür.
Marka ile beraber Uluslararası veya Ulusal kaliteye ve standarda sahip olunur.
Bilinen markalar tarafından sağlanan devamlı müşteri ve iş yapma fırsatı doğar.
Franchise veren bir işletme, Franchisee’ye uzman personel desteği ve eğitim hizmetleri sağlar.
Kalifiye personel bulma, yetiştirme ve işe alma gibi konularda franchise veren bir işletmenin tekniklerinden yararlanılır.
Personel, ticari ve mali konularda verilen desteklerle, teknik işlevlere ağırlık verilir ve başarı şansı arttırılır.
Küçük işletmelerin karşılaşabileceği işletmecilik sorunları ve riskler, franchisor ile ortak hareket edilerek minimuma indirilebilir.
Franchise veren işletmelerin hukuk ve mali danışmanlarından yararlanmak mümkündür.
Franchisor’un devamlı olarak yaptığı geliştirme ve araştırma çabalarından yararlanmak mümkündür.
İşletmenin kurulacağı yerin belirlenmesinde ve kuruluş aşamasında bilimsel tekniklerin kullanılması mümkün olur.
İşletmenin kurulum aşamasında leasing gibi kaynaklardan finansal desteğin sağlanması mümkündür.
Tanıtım ve reklam masraflarından tasarruf sağlanır.
Franchising sistemi, girişimci kişinin yalnızlığını ortadan kaldırır ve kendi işini kurmanın ortaya çıkarttığı riskleri azaltır.
İşletmelerin muhasebe, standart yönetim, stoklama ve satış gibi fonksiyonları, franchising sisteminde mümkün olmaktadır.
Franchisor’a yapılan ödemeler, ilk etapta yeni bir işin yatırımından daha çok olmasına rağmen, tecrübe edilmemiş bir iş için yapılacak hata masraflarının toplamından daha azdır.
Franchisee Bakımından Franchising Sisteminin Sakıncaları Nelerdir?
Franchisor’un belirleyeceği bazı kısıtlamalara ve kurallara uyma zorunluluğu ortaya çıkar.
Yaratıcılık yok olur.
Sözleşme yapılırken yeteri kadar araştırma yapılmaması sonucunda, karın büyük bir kısmı franchisor’a gider.
Sözleşmeye konu olan ürünün yaygın olarak kullanılması, giriş aidatlarını yükseltir.
Franchisor’dan alınması zorunlu olan bazı hizmet ve ürünler, piyasadan daha ucuza alınabilir.
Sözleşmede boşlukların olması halinde sistemin tamamen franchisor lehine çalışması mümkündür.
Franchisee’ye olan güvensizlik, sözleşme ile belirlenen imkân ve hakların sınırlı olmasına yol açar.
Franchising’in Uygulama Aşamaları Nasıl Gerçekleşir?
Öncelikle franchisor firma tarafından franchisee’ye tanıtım dosyası hazırlanmalıdır. Bu dosya, ana şirketle ilgili formdan ve bilgi paketinden oluşmaktadır. Franchisor’un franchisee’ye vermesi gereken 3 tane el kitabı mevcuttur; bunlardan ilki ana firma için operasyonu anlatan kitap, ikincisi franchisee’nin uyması gereken kuralların bulunduğu kitap ve sonuncusu da franchisee’ye işletmeyi nasıl yapacağına dair bütün bilgileri kapsayan işletmeyle ilgili bilgilerin yer aldığı kitaptır. Franchisee, birlikte hareket edeceği franchisor’u tercih ederken çok dikkatli olmak zorundadır, ayrıca mali ve kişisel bakımdan iyi analiz etmelidir. Bununla birlikte franchisor’da franchisee için bu tarz bir araştırma yapar. Tanıma aşaması karşılıklı olarak bittikten sonra, franchisee ile franchisor görüşmelere başlar.
Bir faaliyet bölgesi belirlenir ve bu bölge dikkate alınarak fizibilite çalışması başlatılır. Bu çalışmada gereken sermaye, ödeme şartları, yatırımın ne zaman geri amorti edileceği gibi hususlar belirtilir ve franchisee’ye sunulur. Çalışmanın sonucu, franchisee açısından bir karar aşamasıdır, karar verildikten sonra sözleşme imzalanır. Sözleşmenin imzalanması ile beraber franchisee’nin ödemeleri başlamalıdır. Her firma için değişiklik gösterebilen ödeme planı sözleşme ekibine verilir ve bütün anlaşmaların ardından franchisee’nin birim hazırlığı başlar. Bu hazırlık, franchisee ve elemanlarının eğitimi ile mağazanın dekorasyonunu kapsamaktadır. Franchisorlar bu hazırlığı üstlenir ve anahtar teslim olarak gereken her şeyi hazırlar. Bu hazırlığın avantajı, maliyetlerin minimuma indirilmesi şeklinde ana şirketin hazırlıkları gerçekleştirmesi ve franchisee’ye yol gösterilmesidir. Bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra franchisee’ye yardımcı olması için firmadan bir destek elemanı sağlanır ve işe başlanır.
NOT: Yukarıdaki yazı bilgibaba.com dan alıntıdır.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
