Türkiye’nin ihracatı eylülde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,2 ucuzlayıp yüzde 0,7 artarken, ithalatı yüzde 17,1 ucuzlayarak yüzde 3,1 arttı. İhracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine bölünmesiyle hesaplanan ‘dış ticaret haddi’ Eylül 2022-Eylül 2023 döneminde 14 puan artarak 86,3’e yükseldi.
İhraç edilen malların birim değer (fiyat) endeksinin, ithal edilen mallarınkine oranı olan ve dış ticaret faaliyetleri ile ülkeye net sermaye giriş-çıkışını gösteren ‘dış ticaret haddi’ bu yıl, 2022’ye göre lehte seyrini sürdürüyor.
Söz konusu had, eylülde geçen yılın aynı ayı düzeyinin 14 puan üzerinde oluştu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), eylül ayı dış ticaret endekslerini açıkladı. Buna göre ihracat birim değer endeksi geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,2 azalırken, bu ucuzlama miktar endeksinde yüzde 0,7’lik bir artışla sonuçlandı.
İthalat birim değer endeksi ise eylül aylarına göre yüzde 17,1 oranında düştü. Özellikle ithal yakıt fiyatlarındaki yüzde 40’ı aşan düşüş de bunda etkili oldu. Yaşanan bu ucuzlama ile ithalat miktar endeksinde yüzde 3,1 oranında artış yaşandı.
Dış ticaret haddi 86,3
İhracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine bölünmesi ile 86,3 olarak bulunan dış ticaret haddi ağustos düzeyinin 0,5 puan altında olmakla birlikte geçen yılın aynı ayındakinin 14 puan üzerinde oluştu. 2015 bazlı fiyat endekslerine göre dış ticaret haddi, Eylül 2022’de 72,3’le aylık bazda son on yılın en düşük düzeyine inmişti.
Geçen yılın son çeyreğinde yükselişe geçen had ekimde 75,2, kasımda 79,4, aralıkta yüzde 82,4’e çıkmış; bu yıl da ocakta 80,2, şubatta 84,9, martta 86,4, nisanda 88,7, mayısta 86,8, haziranda 89,3, temmuzda 89,6, ağustosta 86,8 düzeyinde oluşmuştu.
İhracatta en çok ucuzlama hammaddede
Eylül ayında geçen yılın aynı ayına göre toplamda yüzde 1,2 düşen ihracat birim değer endeksi kapsamında sektör ve alt sektörlere bakıldığında en fazla ucuzlamanın yüzde 12,4’le ham maddelerde olduğu görüldü. Fiyat yakıtlarda da yüzde 11,2 ile önemli oranda düşerken, gıda, içecek ve tütünde de yüzde 0,7 düşüş yaşandı, buna karşılık imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) ise fiyat düzeyi yüzde 0,3 arttı.
İthalat fiyatında sert düşüş
Eylül ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 17,1 azalan ithalat birim değer endeksi kapsamında ise tüm sektörlerde düşüş yaşandı. İthalat fiyatları yakıtlarda yüzde 43,4, ham maddelerde yüzde 18, gıda, içecek ve tütünde yüzde 8,4, imalat sanayinde yüzde 5,6 azaldı.
İthalat fiyatındaki sert düşüş eylül ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3,1 miktar artışı geçirirken, bu da daha çok yakıtlardaki yüzde 12,3’lük miktar artışlarından kaynaklandı. İmalat sanayi ithalatında da miktar yüzde 7,7 arttı. Buna karşılık hammaddede yüzde 15,4 ve gıda, içecek ve tütünde yüzde 11,2 düşüş yaşandı.
Dış ticaret haddinedir?
İhracat ve ithalat fiyat endeksleri ile ilişkili olan ‘dış ticaret haddi” kavramı, temel bir gösterge olarak son derece önem taşıyor.
En temel tanımı ile ihraç edilen malların birim değer (fiyat) endeksinin, ithal edilen mallarınkine olan oranı olan dış ticaret haddi, bir ülkenin sattığı ve satın aldığı malların fiyatları üzerindeki değişmeler sonucunda belli başlı fikirlere ulaşılmasını sağlıyor. Dış ticaret haddinin değerine bakılarak, ülkenin dış ticaretten olumsuz ya da olumlu yönde etkilendiği anlaşılıyor.
Dış ticaret haddi değerinin yüzde 100’ün altında olması, dış ticaret yoluyla yurt içine girenden daha fazla sermayenin yurt dışına çıktığı; 100’den büyük olması ise biriken iç sermayenin artıyor olduğu anlamına geliyor. Dış ticaret haddinin yükselmesi ülke lehine, düşmesi aleyhine bir gelişmeye işaret ediyor. Bir ülkenin dış ticaret haddi, o ülkede enflasyon dahil tüm makro ekonomik göstergeleri ciddi anlamda etkiliyor.
Mevsim etkisinden arındırılmış değerler
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ihracat miktar endeksi; ağustos ayındaki 154,4 düzeyinden eylül ayında yüzde 3,1 artarak 159,2’ye çıktı. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise 2022 yılı Eylül ayında 156,5 olan ihracat miktar endeksi; 2023 yılı Eylül ayında yüzde 4,8 oranında artarak 164 oldu. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ağustos ayında 129,6 olan ithalat miktar endeksi; eylül ayında yüzde 2,9 düşüşle 125,8’e indi. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre 2022 yılı Eylül ayında 114,8 olan ithalat miktar endeksi ise 2023 yılı Eylül ayında yüzde 6,6 yıllık artışla 122,3 düzeyinde gerçekleşti.
