2023 yılı için asgari ücret, emekl maaşları zammı belirlendi. Buna göre asgari ücret 2023 yılı için %54.5 arttırılarak 8500 TL oldu. Emekli maaşları ise %30 arttırıldı ve ayrıca en düşük emekli maaşı 5500 TL ye yükseltildi.

Özellikle asgari ücret ve emekli maaşlarına yapılacak zam oranı aylardan beri merakla beklenilmekteydi. Öncelikle asgari ücrete %54.5 zam yapıldıktan sonra emekli kesim de kendilerine aynı oranda zam yapılacağı beklentisine girdiler. Çünkü hayat pahalılığının artması, enflasyonun yüksek seyretmesi, alım gücünün sürekli düşmesi en çok emekliler kesimini ilgilendirmektedir.

Geçtiğimiz günlerde emekliye verilecek zam oranı %25 olarak Sn. Cumhurbaşkanımız tarafından açıklandıktan bir gün sonra zam oranı %30 olarak açıklandı. Ayrıca en düşük emekli maaşı 3500 TL oldu ve işverenler için prim desteği 250 TL’den 400 TL ye yükseltildi.

Yapılan bu zam oranı ile asgari ücret zammını mukayese edecek olursak;

Asgari ücret yılda bir defa (ekonomide olumsuzluklar olmazsa) belirlenmesine rağmen emekli ve memur zamları yılda iki defa verilmektedir. Ekonomide olumsuzluklar olmayacağı kanaatiyle asgari ücrete yıllık %54.5 zam yapıldı. Emeklilere ise ilk aşamada %30 zam uygun görüldü. Yıl ortasında da yapılacak zam oranının %25 olduğunu varsaydığımızda;1000 TL maaş alan bir emekli yılbaşında %30 artan maaş 1300 TL ye çıkacaktır. Yıl ortasında da 1300 TL maaşa %25 zam verilirse yeni maaş 1625 TL olacaktır. Yılbaşından baz aldığımızda ise total zam oranı %62.5 tur. Yani asgari ücretten yüksek olarak uygulanacaktır. Buraya kadar her şey normal gözüküyor.

Ancak esas önemli konuya gelecek olursak maaş ne kadar yükselirse yükselsin alım gücü önemlidir. Yılbaşı’nda yapılan zamlara baktığımızda yeniden değerleme oranı olan %122,9 oranının baz alındığını görmek mümkün. Burada devler benim enflasyonun %123 diyor ama ücretlilere verilen zam oranı yeniden değerleme oranının yarısı olarak belirleniyor.

İkinci ve en önemli konu ise en düşük emekli maaşının 5500 TL ye çıkarılmasıdır. Asgari ücret adı üstünde bir kişinin geçinebilmesi için verilebilecek en düşük ücreti ifade etmektedir. Fakat uygulamada en düşük emekli maaşının asgari ücrete eşitlenmesi bir türlü gerçekleşmiyor. Her ay açıklanan açlık ve yoksulluk sınırı rakamlarına baktığımızda emekli hiçbir şey yemiyor mu? Kira ödemiyor mu? Okuyan çocuğu torunu yok mu? Her kişi gibi tatil yapması mümkün değil mi? Normal bir kişinin beslenmesi için gerekli olan besinleri alamayacak olduğu kesin olmasına rağmen bunların ihtiyaçları sürekli ertelenecek mi? Gibi sorular havada kalmaktadır. Emeklinin ekonomiye katkı sağlamadığı için yoksulluğa mı sürüklenmesi gerekir? Devlet tabi ki vatandaşlarını enflasyon karşısında ezdirmemeli, yaşam koşullarını olumlu duruma getirmelidir ama her dönemde en çok ezilen kesim olan emekliler her zaman sefillik içinde yaşamak zorunda bırakılmaktadır.

Başka bir önemli konu da kamuoyunda intibak yasası olarak bilinen 2000 yılı öncesi ve 2000 yılı sonrasında emekli olanların maaş katsayısındaki adaletsizliğin giderilmesi gereğidir. Çünkü iki emekli kesiminin aldıkları maaş katsayısı neredeyse %50 fark etmektedir. Yukarıda saydığım ve seçim yatırımı da denilen sorunların hepsi çözülmesine rağmen intibak yasası tozlu raflarda yerini almaya devam etmektedir. Ama milletvekili maaşlarının yüksekliği her zaman gündemdedir. Yani emekliye sıra gelince en düşük parametreler uygulanmaktadır.

Emekli maaşı son 20 yıla bakıldığında asgari ücret karşısında erimektedir. Ocak 2003’de en düşük emekli maaşı net asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Ancak Ocak 2023’te ise en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 35 daha az.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre Ocak 2002’de 4’a en düşük emekli maaşı 216,4 lira idi. Bu dönemde net aylık asgari ücret ise 163,6 lira idi. Buna göre 4’a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 32 fazlaydı.

Ocak 2003’te ise 4’a en düşük emekli maaşı 332 TL iken asgari ücret 226 TL idi. Buna göre 20 sene önce 4’a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı.

Ocak 2023’te ise aylık net asgari ücret 8 bin 507 lira oldu. 4’a en düşük emekli maaşı ise 5 bin 871 lira. Buna göre 4’a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 31 daha düşük. Ancak en düşük emekli maaşı aslında 5 bin 500 lira açıklandı. Bu durumda ülkedeki en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 35 daha az.

Asgari ücret 2016’da en düşük emekli maaşını ilk kez geçti. 2001-2023 yılları arasında asgari ücret ile 4’a en düşük emekli maaşını karşılaştırdığımız zaman şu sonuç ortaya çıkıyor: Ekonomik krizle anılan 2001’de 4’a en düşük emekli maaşı asgari ücretin 1,5 katından fazla.

Kademeli düşüşle birlikte emekli maaşının asgari ücrete oranı 2015’te 1,09’a kadar geriliyor. Yani iki maaş arasındaki fark neredeyse kapanıyor. 2016’da ise bir ilk gerçekleşiyor: Asgari ücret en düşük emekli maaşını geride bırakıyor. Bu oran 0,97’ye düşüyor.

Kaynak: SGK ve CSGB • (2022 öncesi yıldaki aylık ortalama maaş)

2021’de 0,86’ya kadar düşen oran 2022’nin ilk yarısında 0,74 ve 2023’ün ilk yarısında 0,69’a kadar geriliyor. Bu ne demek? 2023’ün ilk yarısında 4’a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 31 daha düşük.

Peki, 2023 başında asgari ücret 4’a en düşük emekli maaşından ne kadar mı fazla? Yüzde 45. Sonuçta 2003’te 4’a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Şimdi ise asgari ücret emekli maaşından yüzde 45 daha fazla.

En düşük emekli maaşı bilmecesi: “Ne kadar maaş alırım?”

Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesinin hayata geçmesiyle Türkiye’de 2 milyondan fazla kişi emeklilik hakkına kavuştu. Ancak emeklilere gelen yüzde 30 zam tepkilere yol açtı. En düşük emekli maaşı konusunda ise tam bir bilmece yaşanıyor. Resmi veriler birbiriyle örtüşmüyor. SGK’nın en son açıkladığı Mayıs 2022 Mali İstatistiklerine göre 2022’nin ilk yarısında 4’a emeklisi 3 bin 166, 4b emeklisi 2 bin 835 ve 4c emeklisi 4 bin 124 TL alıyor.

Kaynak: SGK, TUED

SGK’nın açıkladığı 4’a ile TUED’in açıkladığı en düşük maaşlarının asgari ücrete oranına bakmak gerekiyor. 2003 ve 2015 yılları arasında iki kurumun verileri birbirine çok yakın iken 2019’da büyük bir fark ortaya çıkıyor.

SGK’ye göre bu en düşük emekli maaşının asgari ücrete oranı 0,92 iken, TUED’e göre 0,49 idi. Yani en düşük emekli maaşı asgari ücretin yarısından daha azdı.

2023’ün ilk yarısında ise Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıkladığı en düşük emekli maaşı 5 bin 500 lira esas alındığında asgari ücrete oranı 0,65. Yani en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 35 daha düşük. SGK’nın verisine göre yüzde 31 daha düşük.

Kaynak: SGK, 2003 için TUED

Öte yandan, en düşük emekli maaşı devlet desteğiyle birlikte 5 bin 500 liraya yükseliyor. Asıl maaş bundan daha düşük.

2022 ikinci yarısı ve 2023 ilk yarısında 4’a en düşük emekli maaşını hesaplarken hükümetin açıkladığı yüzde 42,65 ve yüzde 30 zam oranlarını kullandık.

SGK’nın Mayıs 2022’de açıkladığı verilere göre Türkiye’de emekli sayısı toplamı 12,99 milyon. Bu sayı kişiyi değil; dosya sayısını ifade ediyor.

Kaynak: SGK • (Kişi değil, dosya sayısı)

Emeklilerin büyük kısmı ise 4’a (yüzde 63,2). 4b emekli oranı yüzde 19,7 ve 4c oranı yüzde 17.

Kaynak: Euronews

ZAFER ÖZCİVAN

Ekonomist