Kahramanmaraş merkezli ve 10 ili vuran tarihin en büyük depremini geride bıraktık ama acılarımız devam ediyor. Otuzbeşbini aşkın vatandaşımız can verdi, yüz binden fazla vatandaşımız yaralandı, on binlerce binamız yıkıldı.
Bundan önce yaşadığımız ve büyüklüğü bunun bir derece altında olan 1999 yılında ağustos ve kasım aylarında yaşadığımız depremlerden sonra görev başındaki hükümet tarafından deprem vergisi konulmuştu ve bugün de devam ediyor. Büyük acıyı yaşayınca ister istemez toplanan deprem vergileri nereye harcandı sorusunu akla getiriyor. Toplanan vergiler mutlaka başka hizmetlerde kullanılmış olabilir ama yaşadığımız felaketten sonra bu paraların amaca uygun kullanılması gündem oluşturmaktadır.
Euronews haber sitesi konu ile ilgili araştırma yayınladı ve aynen aşağıda paylaşıyorum.
Kahramanmaraş ve Hatay başta olmak üzere en az 10 ili vuran 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremlerin ardından enkaz kaldırma ve yardım faaliyetleri sürüyor. 1999 depreminden sonra hayata geçen ve “deprem vergisi” olarak bilinen özel iletişim vergisinden (ÖİV) toplanan paralar tartışma konusu. “Deprem vergileri nerede?” soruları tekrar gündemde.
Peki, 1999 Gölcük depreminden bu yana ne kadar deprem vergisi toplandı? AK Parti döneminde ne kadar özel iletişim vergisi toplandı? Toplanan deprem vergileriyle kaç konut yapılabilirdi?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın paylaştığı bütçelerden her sene ne kadar özel iletişim vergisi toplandığını takip etmek mümkün. Buna göre 2000-2022 yıllarını kapsayan 23 senede toplam 87 milyar 998 milyon lira özel iletişim vergisi toplandı. 2003-2022 arasındaki 20 yıllık AK Parti iktidarında toplanan deprem vergisi ise 86 milyar 138 milyon lira oldu.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
Uzun yıllar her sene 3-4 milyar civarında seyreden özel iletişim vergisi geliri enflasyonun yükselmesiyle birlikte 2021’de 6,62 milyar liraya; 2022’de ise 9,3 milyar liraya yükseldi.
Deprem vergisi kaç dolar ediyor
Toplanan özel iletişim vergisini dolar cinsinden de incelemek mümkün. 2008’de 3,5 milyar dolar ile zirveyi gören deprem vergisi 2022’de ise 561 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti. Dolar hesabını yaparken Merkez Bankası’nın her sene için açıkladığı yıllık ortalama kuru esas aldık.
2000-2022 arasında toplanan deprem vergisi 38 milyar 227 milyon dolar ediyor. AK Parti iktidarındaki deprem vergisi geliri ise 36,5 milyar dolara karşılık geliyor.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı • (Yıllık ortalama kur)
Güncel kur ile deprem vergisi ne kadar?
38,2 milyar 10 Şubat 2023 gününün Merkez Bankası kuru ile 720,2 milyar Türk lirası ediyor. AK Parti iktidarında toplanan 36,5 milyar dolar deprem vergisi ise 687,6 milyar liraya karşılık geliyor.
Enflasyon dikkate alınarak bir hesaplama yapılırsa da 2000-2022 yılları arasında Aralık 2022 itibariyle 432 milyar lira deprem vergisi toplandı. Bu hesabı yaparken 2000 yılında 416 milyonun 2022 sonunda kaç liraya tekabül ettiğine baktık ve bunu her yıla uyguladık.
Deprem vergileriyle ne kadar konut inşa edilebilirdi?
Toplanan deprem vergileriyle ne kadar konut inşa edilebileceğini hesaplamak için her sene için ayrı ayrı inşaat maliyetini bilmemiz gerekiyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı her sene “Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak Yapı Yaklaşık Birim Maliyetlerini açıklıyor. Burada farklı konut türleri için birim maliyet fiyatları yer alıyor. Konutlar için üç temel fiyat tarifesi yer alırken Mimarlar Odası yetkilileri Euronews’e verdikleri bilgide bunlardan en yüksek olan değeri kullanmanın daha doğru olacağını bildirdi.
Bu, ilk yıllarda Resmî Gazete ’de “Lüks konutlar (çevre düzenlemesi gerektiren siteler veya müstakil konutlar)” ifadesi ile yer alırken sonraki yıllarda “Konutlar (asansörlü ve/veya kaloriferli)” başlığıyla yer aldı. Son dönemde ise “Apartman tipi konutlar (yapı yüksekliği 30,5 metreden az yapılar)” başlığıyla bakanlığın açıkladığı listede bulunuyor.
Hesaplama sadece inşaat maliyetine dayanıyor
Her sene ayrı birim maliyet açıklanırken 2022 yılında yükselen enflasyondan dolayı üç farklı tarihte fiyat açıklandı. 2022 yılı için bu üç birim maliyetin ortalamasını kullandık.
Bu fiyatlar sadece inşaat maliyetini kapsıyor.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı; Resmî Gazete) • (*2022’de açıklanan üç farklı birim fiyatın ortalaması)
96 metrekare büyüklüğünde 1,3 milyon konut
Daire büyüklükleri oldukça değişiyor. TOKİ’nin konutlarında en yaygın türlerden olan 96 metrekare ve 112 metrekare üzerinden iki farklı konut büyüklüğü için hesaplama yaptık. 2000-2022 yılları arasında 96 metre büyüklüğünde 1 milyon 315 bin konut yapmak mümkündü.
2005-2016 yılları arasında senede 60-70 bin civarı konut inşa edilebilecekken 2021’de bu sayı 35 bine; 2022’de ise 22 bine kadar geriledi.
112 metrekare büyüklüğünde 1,1 milyon konut
Konut büyüklüğünü 112 metrekare aldığımızda ise son 23 yılda toplam 1 milyon 127 bin konut inşa edilebilirdi.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Resmî Gazete • (*2022’de açıklanan üç farklı birim fiyatın ortalaması)
AK Parti dönemini kapsayan 2003-2022 arasında ise 96 metrekare büyüklüğünde 1 milyon 211 bin konut; 112 metrekare büyüklüğünde ise 1 milyon 38 bin konut inşa edilebilirdi.
Deprem vergileri nereye gitti, AK Parti ne diyor?
Deprem vergilerinin nereye gittiği konusunda Eski Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 2011 Van depreminden sonra yaptığı açıklamada toplanan paraların duble yollar, havalimanları ve sağlık harcamalarında kullanıldığını söylemişti. Şimşek şu ifadeleri kullanmıştı: “Sonuçta bunlar 74 milyonun servetidir. Deprem vergisi adı altındaki vergiden çok sürekli hale gelmiş ÖTV vs. var. Bu vergiler bizim sağlığımıza gidiyor. Diyorsunuz ki bu çerçevede 44 milyar liralık vergi topladınız, nereye gitti. Sadece bir yıllık vatandaşın sağlığı için yaptığımız harcama 44 milyar lira. Bu, duble yollara gidiyor, demiryollarına, havayollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor.”
Öte yandan bakanlığın açıkladığı yapı yaklaşık birim maliyetleri; KDV hariç, genel giderler (yüzde 15) ile yüklenici kârını (yüzde 10) içeriyor.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
