Yap işlet devret modeli müteahhit firmanın bir kamu projesini hayata geçirmesi, belli bir süre işletmek suretiyle bedelini tahsil etmesi ve daha sonra bu ürünü devlete devretmesi sistemidir.
En basit şekilde özelleştirme modeli olarak kabul edebileceğimiz bu modelin tarihi temeli Osmanlı imparatorluğu, Almanya, Fransa, İngiltere gibi ülkelerin 19. Yüzyılda başlattıkları kamu imtiyazlarının devredilmesi sistemidir.
İstanbul’da Osmanlı İmparatorluğu döneminde yabancı şirketlere, imtiyaz sözleşmeleri ile yaptırılmış olan Tünel İşletmeleri, Tramvay, Elektrik, Gaz İdaresi, Haydarpaşa Liman İşletmesi gibi kamusal kullanım alanları, bu modelin tarihi kökenine ışık tutacak örneklerdir. Dünyada ise Süveyş Kanalı en önemli örneklerden biridir. Süveyş Kanalı İngiltere, Fransa ve Avusturya’ nın ortak girişimi ile yapılmış ve Mısır Hükümetinden 99 yıllığına işletme hakkı alınmıştır.
ÜLKEMİZDE YAP İŞLET DEVRET PROJELERİ
Ulaştırma bakanlığının 2018 yılı verilerine göre
* Yavuz Sultan Selim köprüsü için yıllık geçiş garantisi 49,275,000 olarak verilmesine rağmen13,796911 araç geçiş yapmış.2018 yılında eksik kalan geçiş sayısı 35,478,089 araç olmuştur. Bu durumda geçmeyen araçlar için hazineden 628,771,000 TL ödenmiş oldu.
*Osmangazi köprüsünde ise yıllık 14,600,000 araç geçiş garantisine rağmen geçen araç sayısı 9,098,962 de kalmıştır. Başka bir deyişle 5,500,038 geçişi gerçekleşmemiştir. Devletin kasasından geçmeyen araçlar için çıkan rakam ise 1,137,427,725 TL. oldu.
-Osmangazi köprüsü için ise günlük garanti verilen araç geçişi sayısı 68,500 araç olarak belirlenmiş. Ancak tünelden ortalama 47,976 araç geçiş yapmış. Günlük eksik kalan 20,524 araç geçişi için her gün 461,790 TL ödenmiş gözüküyor.
Özetlersek; Verilen araç garantisi Geçen araç sayısı Eksik araç Aktarılan para
OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ: 14,600,000 5,000,000 9,600,000 1,932,000,000TL
Y.S. SELİM KÖPRÜSÜ 49,275,000 15,000,000 34,275,000 447,000,000 TL.
AVRASYA TÜNELİ 25,000,000 15,000,000 10,000,000 191,000,000 TL.
———————————————————————————————————————————————————
3 PROJE TOPLAMI 88,875,000 35,000,000 53,875,000 2,570,000,000TL
Tabloda görüldüğü üzere bu 3 proje için hazineden 2,570,000,000 TL çıkmış gözüküyor. Ancak olaya sadece bu açıdan bakmamak gerekir. Yukarıdaki rakamlar bizi yanıltmasın. İlerleyen yıllarda verilen geçiş garantisi rakamlarına ulaşılması hatta garantinin üzerine çıkması yüksek ihtimaldir. İnşallah devletimizin kasasına artı para da girer. Ayrıca ülkemizde yapılan yap işlet devlet projeleri bunlarla sınırlı değildir. Neredeyse bütün şehirlerimizde yapılan devasa şehir hastaneleri sürekli olarak hizmete girmektedir. Özellikle içinde bulunduğumuz salgın döneminde bu hastanelerin önemi tartışılmaz bir gerçektir.
Öte yandan ülkemizin gelişmesi uygarlık yolunda ilerlemesi, topluma verilen hizmet açısından düşündüğümüzde yap işlet devret yatırımları doğru olabilir.
Burada bir önemli konu, anlaşmaların dolar üzerinden yapılması dolayısıyla döviz kurlarındaki artışlara paralel olarak geçiş ücretlerine yapılacak olan fiyat artışları kaçınılmaz gerçektir.
Bir vatandaş olarak geriye baktığımızda İstanbul’dan İzmir’e gitmek yolun uzunluğundan ziyade Kartal-Yalova vapuru sırası beklemekti. Sonradan deniz otobüsleri de katıldı ama gene de bazı dönemlerde sıkışıklık yaşıyoruz. Fakat İstanbul-İzmir otoyolu son zamlardan sonra 367 TL. ye çıkınca ben de otoyol kullanmam söz konusu olamaz. Başka bir bilgi de uçak fiyatı otoyol parasının yarısı kadar ama bu tek yolcu için geçerli.
Avrasya tüneli ise bana göre bu yatırımların en gözdesi. İstanbul trafiğini anlatmaya gerek yok. Yeşilköy’den Göztepe’ye en fazla bir saatte gelebilirsiniz.
Yap işlet devret projeleri için geleceğimiz ipotek altına alındı şeklinde eleştiriler de mevcut. Ancak sadece bugünü değil ilerleyen yılları düşünerek yorum yapmalıyız. İleride belki devletimiz kara geçecektir.
Bütün projelerin yurdumuz ve milletimiz için hayırlı olmasını temenni ederim.
Kaynak:https://kuaza.com/faydali-bilgiler/nedir/yap-islet-devret-modeli-nedir
www.politeknik.org.tr
Saygılarımla
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
